Niet te vergeten: vegetariër!

Een verhaal van een herbivoor (2003)

Veel mensen vragen mij: waarom ben je vegetarisch geworden? Het eerste wat ik dan altijd zeg is dat ik niet vegetarisch ben want ik ben immers zelf geen plantje geworden. Flauw he? Maar zo precies kan ik zijn in woordgebruik… Maar ik wil het best wel woordelijk toelichten. Het is namelijk een zeer bewuste keuze geweest. Ik steek bij mijn toelichting altijd de vijf vingers van mijn rechterhand op en zeg dat ik vijf motivaties had. Klinkt interessant, maar na al die jaren (vijfeneenhalf) moet ik toegeven dat door de gewoonte ik niet dat er meer de motivaties in mijn hoofd heb zitten. Ik heb dus een geheugensteuntje nodig of beter gezegd: een handsteuntje. Hieronder zal ik mijn vijf vingers toelichten.

Het eerste beeld wat opkomt bij mijn keuze om geen dieren te eten is het beeld van de beesten opgesloten in hokken en compleet aan de verzorging van een mens toegewezen. Een soort dictatorschap met onderdrukte burgers. Wie zijn wij om dieren zo te houden? Zou ik zo willen leven? Nee. Waarom een dier dan wel? Ik voel mij niet meer waard dan een dier. Het enige dier wat ik ooit dood is een mug. Na drie dagen wakker liggen, bezweet en met koppijn besluit ik dan dat dat creatuur een bedreiging van mijn gezondheid is. En dat is zelfverdediging. Ik wil niet heersen over anderen wezens. Ik ga alleen het gevecht aan bij gelijke kansen (zoals met de mug). De eerste vinger, de pink, symboliseert dus de eerste principekwestie.

Ik denk dat de mensen in derdewereldlanden dat voedsel veel beter kunnen gebruiken dan het vee hier.

De tweede vinger, in dit geval mijn ringvinger, staat voor een andere principekwestie. Een letterlijke (k)ringloop: het wereldvoedselprobleem. Als iemand die gelooft dat een verbeterde wereld bij jezelf begint, moet ik hieraan toegeven. Het is namelijk zo dat ik als westerse burger door het eten van vlees mensen in derdewereldlanden benadeel. Zij gebruiken hun landbouwgrond (veel goedkoper dan in het westen) grotendeels voor het verbouwen van veevoer voor het vee in de westerse landen, zoals in Nederland. Ze ontvangen dan wel geld van die westerse landen, maar in plaats van dat de grond wordt gebruikt voor het verbouwen van granen enzovoort om er zelf brood en dergelijke van te maken, gaat het naar het vee hier. Vee dat, door beweging en door hun uitwerpselen, veel van dat veevoer weer verspilt. Hierdoor blijft er dus uiteindelijk minder energie in voedsel over. Met andere woorden: door het weglaten van het 'tussenproduct' vee en het verbouwde voedsel rechtstreeks op te eten, blijft er meer energiewaarde over. Dat kun je berekenen met een rekensom. Ik denk dat de mensen in derdewereldlanden dat voedsel veel beter kunnen gebruiken dan het vee hier. Interessant is dat ik niet tegen het houden van landbouwdieren ben, maar de voorkeur geef aan biologische landbouw. Hierbij is er veel ruimte voor de dieren, wordt sowieso rekening gehouden met dierenwelzijn en worden veel minder dieren gehouden. Hiermee slaat deze ringvinger ook op mijn principe van 'consuminderen', een begrip dat ironisch bedoeld is voor consumeren en betekent dat we met minder voedsel kunnen leven. Zo wordt er bijvoorbeeld in restaurants te veel voedsel verspild en weggegooid. Toen ik net vegetariër werd, verdedigde ik dit standpunt altijd met: "Als ik later een eigen boerderijtje zou hebben, zou ik best mijn eigen dieren kunnen houden, verzorgen en ook opeten: dan weet ik tenminste dat ze een goed leven hebben gehad."

Het idee is vreemd dat jij iets eet wat eerst leefde, rondliep en gedachtes had.

Maar eigenlijk komt mijn middelvinger daar een beetje op terug... Want ik geloof, en ja, dat heeft echt te maken met mijn levensbeschouwelijke overtuiging, dat wat je eet invloed op je heeft. Je kunt het vergelijken met het hebben van een donororgaan. Dat je, zeg maar, een orgaan of onderdeel van iemand anders in jezelf hebt. Dat lijkt me een vreemd idee. Datzelfde idee heb ik bij het eten van dieren. Ik zou ook geen stukje mens willen eten. Het idee is vreemd dat jij iets eet wat eerst leefde, rondliep en gedachtes had. Ik noem dit altijd het 'karma'-stukje. Vooral het eten van dieren uit de huidige vleesindustrie vind ik een beangstigend idee. Kijk eens hoe die dieren hebben geleefd, hoe ongelukkig ze zijn geweest, hoeveel pijn en ellende ze hebben doorstaan. Varkens met verminkte poten door de roosters waarop ze lopen. Ik geloof dat wat en hoe je jezelf voelt, ook in je lichaam gaat zitten. Net zoals je jezelf ziek kunt maken als je je geestelijk niet fijn voelt. Wat voor invloed heeft het dan als je een dier gaat eten met zo'n slecht leven achter de rug, zo'n slecht karma? De wetenschap kan dit niet onderzoeken (tot op de dag van vandaag), omdat het ook duidelijk een stukje spiritueel bewustzijn is. Maar als ik naar katten, honden en natuurlijk de geliefde dolfijnen kijk, kan ik niet zeggen dat dieren geen gevoel en bewustzijn hebben.

Naar mijn gevoel gaat dit volledig voorbij aan dierenwelzijn en zijn dieren gereduceerd tot producten.

Mijn wijsvinger, de volgende in de rij, is niet zo spiritueel georiënteerd als mijn middelvinger, maar wijst wel het hardst naar de schuldigen in de hele bio-industrie. Dat is waarschijnlijk ook de reden waarom de meeste Nederlanders zich daarbij zullen aansluiten. Want angst is sterker dan schuldgevoel, en dat is een stukje angst waar ik nu op doel: gezondheid. Kijk om je heen en zie wat er de afgelopen jaren in Nederland is gebeurd in de vee- en pluimveehouderij. Varkenspest, vogelpest, gekke koeienziekte, mond-en-klauwzeer, dioxinekippen - en misschien is er nog meer wat we niet eens weten. Er is dus blijkbaar iets mis met de manier waarop dieren worden gehouden: te veel bij elkaar, slecht voedsel (zelfs dierenvlees gemengd), enzovoort. Gelukkig voor mij deden de meeste van deze vreselijke dierenziektes zich pas voor nadat ik vegetariër werd. Maar voor de miljoenen dieren die zijn afgemaakt, was dat niet het geval... Waarom was dit dan toch een reden voor mij om vegetariër te worden? De hormonen. Dieren worden net geboren (denk aan kuikens) en krijgen allerlei hormonen toegediend om zo snel mogelijk groot en vet te worden. De haantjes worden geslacht voordat ze volwassen zijn! Het meeste kippenvlees dat mensen eten komt van deze slachtkuikens. Zo worden alle dieren in de vee-industrie 'bewerkt' en 'aangepast' om zo veel mogelijk op te brengen. Dus ook varkens, melkkoeien, en waarschijnlijk ook in de kweekvisindustrie. Naar mijn gevoel gaat dit volledig voorbij aan dierenwelzijn en zijn dieren gereduceerd tot producten. Er zijn veel gruwelijke slachtverhalen. Degene waar ik me heel bewust van was bij mijn keuze om vegetariër te worden, is die van de kippenslacht. Heel kort gezegd: kippen worden levend ondersteboven aan de poten aan een lopende band-machine gehangen, dan worden ze met twee machinale messen onthoofd, maar... doordat kippen zo beweeglijk zijn, komt het vaak voor dat ze hun kop optrekken, niet worden onthoofd, en vervolgens levend worden geplukt en gekookt. Ja, echt waar. Dit vind ik net zo erg als het bewust levend koken van kreeften of ganzen. Die ganzen worden levend verhit omdat er dan een bepaalde stof vrijkomt die de kok graag wil hebben, want dat geeft de lever meer smaak.

Hiermee kom ik bij een ander aspect waar ik ook veel moeite mee heb: de invloed van het eten van adrenaline. Vlak voordat een dier wordt geslacht, is het erg angstig omdat ze de dood voelen naderen (dat idee heb ik zelfs al als ze in de wagen naar het slachthuis worden gereden, en twee van die koeienogen me aankijken). Op zulke angstige momenten komt er bij dieren, net als bij mensen, een stof vrij in het lichaam: een adrenaline-achtige stof. Mensen hebben dit ook en sommige mensen zijn verslaafd aan dit gevoel, zoals de 'kick' van bungeejumpen (of gewoon de botsauto's en de draaimolen op de kermis...). Dit is een agressieve stof, en ik kan me niet voorstellen dat het goed is om vlees te eten waar die stof in zit. Net als de hormonen en andere stoffen die ze in de dieren (en dus het consumptievlees) stoppen, krijg je dus allerlei lichaamsvreemde stoffen binnen. Natuurlijk? Lijkt me niet. Dit was het wijzende vingertje naar alle vee-, pluimvee- en vishouders en koks.

Het is praktisch bewezen dat vlees gemakkelijk vervangen kan worden door andere producten. Je moet er alleen wat meer van eten.

Als laatste wil mijn duim iets vertellen over het begrip 'natuurlijk'. Dit is vaak het onderwerp waarbij de meeste mensen hun wenkbrauwen optrekken. Dit idee wordt vaak niet goed begrepen, hoewel het niet uit de lucht gegrepen is. Het is ook het aspect waar ik zelf het minste van af weet, omdat het teruggaat naar ons verleden als mens. Het draait namelijk om de vraag of het natuurlijk is voor mensen om dieren te eten. Zijn we echt omnivoren (alleseters)? Wat ik heb geleerd is dat de oudste mens die gevonden is, alleen maar zaden at, alleen maar plantaardige voeding en geen dierlijke producten. Dit zou suggereren dat we van nature eigenlijk veganistisch zijn: dus helemaal geen dierlijke producten eten, geen melk, eieren, honing, enzovoort. Hebben we dat dus eigenlijk wel nodig? Want van jongs af aan wordt ons geleerd dat vlees essentieel is, dat het bij de schijf van vijf hoort. Maar is dat echt zo? Het is praktisch bewezen dat vlees gemakkelijk vervangen kan worden door andere producten. Je moet er alleen wat meer van eten. Bovendien blijkt dat mensen gemakkelijk allerlei gezondheidsproblemen kunnen krijgen van het eten van vlees. Bijvoorbeeld een te hoog cholesterolgehalte. En hoeveel mensen hebben geen koeienmelkallergie? Vlees bevat inderdaad een hoge concentratie aan verschillende stoffen, waardoor je er minder van hoeft te eten, maar dat betekent nog niet dat we het móeten eten. Als we biologisch naar ons darmstelsel kijken, is de wetenschappelijke conclusie dat we omnivoor zijn, en dus ook vlees eten. Maar het darmstelsel kan in de loop van honderden eeuwen zijn geëvolueerd en aangepast aan ons huidige eetpatroon. Is het tijd voor verandering? Poeh…dit is een moeilijk stuk hè?

"Och, daar heb je die vegetariër weer. Die moet weer iets anders dan de rest."

Het lastigste stuk moet nog komen, want nu heb ik al mijn vingers toegelicht, en dan denk je misschien: "Nou oké, dat is jouw overtuiging, dat mag." In een vooruitstrevend land als Nederland moet het mogelijk zijn om te leven zoals je wilt. Als je eens wist hoe vaak ik nog mijn hand (met al die vingers) moet opsteken met de vraag: "Euh… is er ook iets voor vegetariërs?" Dat valt tegen. En voordat er dan iets geregeld is en hoezeer je ook achteraan moet blijven zitten (dat je dan inderdaad ook die vispaella niet op gaat eten, want je eet ook geen vis en dacht toch dat dat duidelijk was). Je leert zo wel voor jezelf opkomen, want je wordt makkelijk vergeten... De eerste en tweede keer... want daarna vergeten ze je nooit meer en vinden ze je misschien zelfs wel vervelend... "Och, daar heb je die vegetariër weer. Die moet weer iets anders dan de rest." Bah. Je sociale (eet)leven kan er soms nog onder lijden. Ik heb dus veel bewondering voor mensen die zelfs hebben besloten om veganist te worden, want dan kan je echt vrijwel geen restaurant binnen zonder bijna mee te moeten gaan in de keuken om de kok te helpen iets voor jou samen te stellen. Nog meer bewondering en ook 'medelijden' heb ik voor mensen die geen dierlijke producten mogen eten of mensen die geen producten als gluten of suiker mogen hebben. Vreselijk wat een gedoe. Maar goed, ondanks het gedoe, ben ik dus een herbivoor (die dan wel eieren en melkproducten eet) en dat best met gemak is. Maar schud ik nu alleen de hand met andere herbivoren? Nee, ik vind het nog steeds een individuele keus. Ik kan zelfs voor iemand anders vlees klaarmaken. Maar dan wel met strikt gescheiden kookgerei: niet mijn groenteburger omdraaien met dezelfde vork als het vlees!

Nu komt de 'ham'-vraag: probeer ik met mijn verhaal mensen vegetariër te maken? Niet in eerste instantie, maar het zou wel mooi zijn. Ik wil graag mensen aan het denken zetten en bewust maken van hun handelingen: bekijk nu eens wat er voor je op je bord ligt. Misschien wil ik ook wat meer aandacht krijgen: "Hé, vergeet mij, de vegetariër, niet!" Vooral van de horeca en, excuses voor de omschrijving, de 'Hollandse-pot-eters'. Wat meer respect voor mijn keuze. Wat meer creativiteit! Hoewel ik moet zeggen dat ik soms geluiden hoor van mensen die stiekem een beetje jaloers zijn: "Ja, ik zou het ook wel willen, maar ik kan dat nooit!" Of die zeggen: "Ik vind het knap van je!" Of "Ik vind het eigenlijk ook wel zielig voor die dieren, maar ik vind vlees zo lekker…" Maar voor mij is het geen prestatie. Het is voor mij niet meer dan de natuurlijke weg. Ik glimlach altijd naar die persoon als hij of zij zoiets zegt. Ben je nog benieuwd naar wat ik terugzeg, naar mijn reactie, of weet je die eigenlijk al?

“Verbeter de wereld, begin bij jezelf!”

Eerder verschenen op de website van jongerengroep Stand Up - april 2003